‘अपार’ आयडी: शिक्षण व्यवस्थेतील डिजिटल क्रांती

भारत सरकारच्या केंद्रीय शिक्षण मंत्रालयाने ‘वन नेशन, वन स्टुडंट आयडी’ अंतर्गत ‘अपार आयडी’ (Automated Permanent Academic Account Registry ID) उपक्रम सुरू केला आहे. हा १२-अंकी ओळख क्रमांक प्रत्येक विद्यार्थ्यासाठी तयार केला जाणार असून, विद्यार्थ्यांच्या संपूर्ण शैक्षणिक प्रवासाची डिजिटल नोंद ठेवण्यासाठी उपयुक्त ठरणार आहे.

अपार आयडी म्हणजे काय?

‘अपार आयडी’ हा विद्यार्थ्यांच्या शैक्षणिक माहितीचा डिजिटल बँक खात्यासारखा आहे. यात विद्यार्थ्यांच्या बालवाडीपासून महाविद्यालयीन शिक्षणापर्यंतचे शैक्षणिक क्रेडिट जमा केले जाईल. हे आयडी प्रत्येक वर्ग, परीक्षा, कौशल्य प्रशिक्षण, पदवी, आणि इतर शैक्षणिक उपक्रमांसाठी एकाच ठिकाणी माहिती साठवेल.

अपार आयडीचे फायदे:

1. डिजिटल शैक्षणिक बँक: विद्यार्थी शाळा, महाविद्यालय, किंवा कौशल्य प्रशिक्षण केंद्रात शिकलेली सर्व माहिती एका डिजिटल प्लॅटफॉर्मवर सुरक्षित असेल.
2. नोकरीसाठी उपयुक्तता: प्रत्येक शैक्षणिक क्रेडिटसाठी डिजिटल नोंद उपलब्ध असल्याने नोकरीसाठी अर्ज करताना विद्यार्थ्यांना मदत होईल.
3. डिजिटल लॉगिन: आधार कार्डासारखेच, विद्यार्थ्यांना एक पासवर्डसह ‘अपार आयडी’ दिला जाईल. याद्वारे लॉगिन करून शैक्षणिक माहिती एका क्लिकवर मिळेल.
4. कागदपत्रांची गरज नाही: यामुळे विद्यार्थ्यांना फाईल्स घेऊन फिरण्याची गरज राहणार नाही. ‘डिजिलॉकर’ वापरून ही माहिती सहज उपलब्ध होईल. शैक्षणिक व्यवस्थेत सुधारणा:

• ग्रामीण आणि दुर्गम भागातील विद्यार्थ्यांसाठी हा आयडी फार उपयुक्त ठरेल, कारण त्यांच्या शैक्षणिक कागदपत्रांची नोंद डिजिटल स्वरूपात ठेवली जाईल.
• विद्यार्थ्यांचे शाळा, परीक्षा निकाल, घरचा पत्ता यांसारखी महत्त्वाची माहिती एका क्लिकवर मिळू शकेल.
• शिक्षण क्षेत्रात पारदर्शकता वाढेल आणि व्यवस्थापन अधिक सोपे होईल.

सध्याच्या अडचणी:

• शाळांना नोंदणीसाठी दिलेला वेळ कमी असल्याने प्रक्रिया पूर्ण करण्यास अडचणी येत आहेत.
• ग्रामीण भागात इंटरनेटचा अभाव, तसेच पालकांकडून योग्य कागदपत्रे वेळेवर सादर न होण्यामुळे अडथळे निर्माण होत आहेत.
• अनेक शाळा आणि शिक्षक संघटनांकडून नोंदणीसाठी अधिक वेळ वाढविण्याची मागणी केली जात आहे.

सरकारचे प्रयत्न:

• सध्या देशभरातील प्राथमिक व माध्यमिक शाळांमध्ये अपार आयडीसाठी विद्यार्थ्यांची नोंदणी सुरू आहे.
• ६०% विद्यार्थ्यांची नोंदणी पूर्ण झाली आहे, तर दुर्गम भागात हे काम अद्याप सुरू आहे.
• शिक्षण विभागाने गटशिक्षणाधिकाऱ्यांना सूचना दिल्या असून, नोंदणी प्रक्रिया पूर्ण करण्यासाठी सहकार्य केले जात आहे. शिक्षण क्षेत्राचा डिजिटल प्रवास:

अपार आयडी ही योजना केवळ शैक्षणिक माहिती डिजिटल स्वरूपात उपलब्ध करून देण्यापुरती मर्यादित नसून, ती संपूर्ण शैक्षणिक क्षेत्रातील एक महत्त्वाचा डिजिटल बदल दर्शवते. शिक्षण प्रणाली अधिक सुलभ, संगठित, आणि पारदर्शक करण्याच्या दिशेने हे एक महत्त्वाचे पाऊल आहे.