परिचय
नाशिक हे पौराणिक आणि ऐतिहासिक शहर असून, येथे असंख्य मंदिरे आणि आध्यात्मिक स्थळे आहेत. त्यातील सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे श्री भद्रकाली (Bhadrakali:) देवी मंदिर, जी नाशिकची ग्रामदेवता आहे. तिवंधा चौकात वसलेले हे मंदिर भक्तांसाठी श्रद्धेचे आणि भक्तीचे केंद्र आहे.
दररोज महत्वाच्या घडामोडी आणि MBC Marathi च्या संपर्कात राहण्यासाठी आमचा सोशल मीडिया फॉलो करा.
Bhadrakali: इतिहास आणि स्थापत्यशास्त्र
भद्रकाली (Bhadrakali:) मंदिराची स्थापना १७९० साली तत्कालीन सरदार गणपतराव दीक्षित-पटवर्धन यांनी केली. हे मंदिर मूळतः बुधवार पेठेत होते, परंतु इस्लामी आक्रमकांच्या भीतीने सुरक्षित स्थळी हलवण्यात आले. मंदिराचे वैशिष्ट्य म्हणजे त्याचे लाकडी बांधकाम, जे त्या काळातील उत्कृष्ट स्थापत्यशैलीचे उदाहरण आहे. आक्रमण टाळण्यासाठी मंदिराला कळस बसवलेला नाही.
भद्रकाली देवीची मूर्ती आणि धार्मिक महत्त्व
देवीची अठरा भुजांची पंचधातूची मूर्ती अत्यंत भव्य आणि देखणी आहे. प्रत्येक हातात शस्त्र असून, तिच्या मुखावरील तेजस्वी भाव भक्तांना मंत्रमुग्ध करतात. पुराणानुसार, देवी शक्ती आणि साहसाचे प्रतीक मानली जाते.
पारंपरिक वेदशिक्षण आणि पुराणकथन परंपरा
पूर्वी या मंदिरात वेदशिक्षण दिले जात असे. ब्राह्मण कुटुंबांतील मुले उपनयन संस्कारानंतर येथे वेदांचे अध्ययन करीत. या मंदिराला ‘भद्रकाली मठ’ असेही संबोधले जात असे.
गेल्या २०० वर्षांपासून गायधनी कुटुंबाकडून पुराणकथन केले जाते. विनायक गायधनी हे आजही गुढीपाडव्यापासून रामनवमीपर्यंत रामायण कथा, तर भाद्रपद महिन्यात भागवत पुराण कथा सांगतात.
किर्तन परंपरा आणि नवरात्र महोत्सव
गेल्या ७०-८० वर्षांपासून येथे दररोज संध्याकाळी भद्रकाली कीर्तन संस्था कार्यक्रम आयोजित करते. महिन्याच्या अखेरीस, अमावस्येला गोपालकाल्याचा महाप्रसाद वाटला जातो.
नवरात्रोत्सवात मंदिर विशेष आकर्षणाचे केंद्र बनते.
- संध्याकाळी यजुर्वेद संहितेचे पठण केले जाते.
- अष्टमीला नवचंडी याग, तर कोजागरी पौर्णिमेला विश्वस्त मंडळातर्फे विशेष पूजा आयोजित होते.
- नवरात्रात दूरवरून नाशिककर ग्रामदेवतेच्या दर्शनासाठी आवर्जून येतात.
नाशिककरांच्या हृदयातील ग्रामदेवता
गावातील पारंपरिक परंपरा जपणारे हे मंदिर आजही नाशिकच्या सांस्कृतिक आणि आध्यात्मिक ओळखीचा अविभाज्य भाग आहे. जुनी गल्ल्या, वाड्यांमध्ये वाढलेल्या नाशिककरांसाठी हे मंदिर केवळ श्रद्धेचे स्थान नसून, समाजबांधणीचे आणि एकत्र येण्याचे केंद्र आहे.
निष्कर्ष
भद्रकाली मंदिर नाशिकच्या आध्यात्मिक आणि ऐतिहासिक वारशाचा अनमोल ठेवा आहे. नवरात्र महोत्सव, वेदशिक्षण, पुराणकथन आणि किर्तन परंपरा या सर्व गोष्टींमुळे हे मंदिर नाशिकच्या संस्कृतीचे अभिमानास्पद प्रतीक बनले आहे.
➡️ तुम्ही नाशिकला आलात तर श्री भद्रकाली देवीचे दर्शन नक्की घ्या!
